Barwa ryb - czy są niebieskie ryby?

/ 7 zdjęć


Ubarwienie jest wspólnie z kształtem najbardziej rzucającą się zewnętrzną cechą ryby. Najczęściej pozwala odróżnić poszczególne gatunki między sobą, a także zawiera w pewien sposób morfologię i mapę życia ryby. Barwy potrafią rozróżniać wyłącznie ryby kostnoszkieletowe. Ani rekiny, ani płaszczki posiadają tej zdolności.

Barwniki
Ubarwienie może być natury chemicznej - rzeczywistej jak i fizycznej - strukturalnej. Komórki barwinkowe zwane chromatoforami u ryb występują w postaci kropelek, ziarenek lub płytek. Są one rozmieszczone pomiędzy skórą właściwą, a naskórkiem, a także na powierzchni łusek.
Wyróżniamy 4 rodzaje komórek barwnikowych:
1. Melanofory – w których występuje barwnik melanina – produkt rozpadu i przekształceń białek, o barwie brunatnej do czarnej. Melanina pełni funkcje ochronne. Chroni przed szkodliwym wpływem promieni ultrafioletowych. Występuje w całym ciele.
2. Lipofory – z barwnikami karotenoidowymi i ksantofilnymi o barwie żółtej, pomarańczowej bądź czerwonej powodowanej przez estry luteinowe czy ataksantynę. Są one pochodną witaminy A i pochodzą z substancji pokarmowych.
3. Allofory – gromadzą żółtawy barnik z grupy flawin powodujący zielonkawą i niebieską fluorescencję.
4. Guanofory – zawierają kryształki guaniny nadające rybom barwę białą, połyskującą lub matową, wywołaną przez odbicie promieni świetlnych od tych kryształków. Guanina jest jedną z podstawowych jednostek budujących kwasy nukleinowe (DNA i RNA). Tworzy komplementarną parę z cytozyną. Jest biała, krystaliczna i nierozpuszczalna w wodzie.

Powstanie barwy
Melanofory i lipofory zawierają barwniki chemiczne, rzeczywiste z podstawowymi barwami, które pochłaniają lub odbijają poszczególne promienie świetlne w zależności od długości fali. Guanina z guanoforów to barwnik strukturalny, odbijający lub rozpraszający światło jak pryzmat lub siatka dyfrakcyjna.

Inne barwy powstają poprzez odpowiednie ułożenie komórek barwnikowych. Przykładowo komórki zawierające barwnik żółty znajdujące się ponad komórkami zawierającymi barwnik niebieski dają odcienie zieleni. Barwa niebieska powstaje gdy guanofory leżą na melanoforach. Promień światła rozszczepia się w guaninie i ciemne tło melanoforów pochłania dłuższe promienie zostawiając krótkie niebieskie. Barwa zielona powstaje gdy pomiędzy guanoforami a powierzchnią skóry znajdą się lipofory.

Zmiana barwy
Wiele ryb może zmieniać barwę, a także deseń skóry. Do zmiany ubarwienia przyczynia się głównie wzrok, który odbiera bodźce środowiska i poprzez system nerwowy uaktywnia odpowiednią reakcję. Szybkość przemian może być różna i zależeć od gatunku – ciernik potrzebuje kilka sekund, węgorz 20 dni – jak i sytuacji środowiskowej, czyli na przykład stanu psychicznego, strachu, zdenerwowania i podniecenia.

Ziarenka barwników w gwieździstych chromatoforach nie są nieruchome lecz potrafią się skupiać dając na skórze wrażenie wyblaknięcia lub rozlewać dając kolor bardziej ciemny, intensywny.

Kontrolę nad komórkami barwnikowymi sprawuje autonomiczny system nerwowy oraz hormony. Do każdego chromatofora dochodzą 2 włókna nerwowe, które działają antagonistycznie, powodując skupianie lub rozpraszanie ziarenek. Główne hormony, to intermedyna i adrenalina, działające również na zasadzie przeciwieństwa, przy czym ważniejsza jest raczej intermedyna odpowiadająca za ciemne ubarwienie. Inne hormony, to na przykład testosteron odpowiedzialny za szatę godową.

Zmiana barwy nie następuje wyłącznie na skutek wewnętrznych przemian chromatoforów. Może również nastąpić w wyniku zwiększenia lub zmniejszenia liczby tych komórek pod wpływem długo działających bodźców środowiska, jak na przykład zmiana ciemnego podłoża w jasne.

Ciekawym zjawiskiem jest zmiana barwy w rytmie dobowym. Flądry w nocy przeważnie ciemnieją, a na ich skórze pojawiają się plamki i kropeczki. Inny przykład to pielęgnica skośnopręga Cichlasoma festivum, u której ciemna za dnia pręga przemienia się nocą w pionowe cętki. Ogólnie jednak w czasie snu kolory bledną, a plamy zanikają.

Barwy zmieniają się też z wiekiem. Przykładem niech będzie młody smolt i dorosły morski łosoś, czy też tropikalny pokolec królewski, którego młode osobniki są zupełnie żółte, a wraz ze wzrostem staje się niebieski.

Mimetyzm
Mimetyzm – polega na upodabnianiu się zwierząt pod względem kształtu i barw do najbliższego otoczenia, czyli podłoża, roślin i przedmiotów. W obrębie mimetyzmu wyróżniamy jeszcze mimikrę – upodabnianie się osobników jednego gatunku do przedstawicieli innego oraz mimezję – upodabnianie się do dna. Dalszy podział to homochromia – upodabnianie się barwą i homomorfię – upodabnianie się deseniem i kształtem.

Dobrym przykładem mimiki to podobieństwo przedstawicieli Aspidontus i Dasson do rafowych ,,ryb lekarzy” takich jak Labroides dimidiatus, które przez inne ryby nie są atakowane z racji pełnienia swej pomocnej funkcji, polegającej na czyszczeniu skóry, skrzel, czy zębów, a także wyjadaniu pasożytów z powłok ciała. Drapieżcy wykorzystując zaufanie do charakterystycznej barwy i deseniu mogą z łatwością podpłynąć do ofiary i przykładowo wyrwać kawałek mięsa ostrymi zębami.

Odwrotny przykład mimiki - gdzie ryba spokojna ,,przeobraża” się w drapieżcę - występuje u piranii. Niegroźne, roślinożerne piranie pirapitinga wyglądają podobnie do niebezpiecznych piranii Netterera chroniąc się w ten sposób przed wrogami bojącymi się groźnych drapieżców.

W mimezji królują przedstawiciele skorpenowatych, szkaradnicowatych i skarpowatych, których czasem wręcz nie sposób odróżnić od dna.

Barwa i jej funkcje na tle środowiska.
W zależności od środowiska życia barwne przystosowanie ryb jest różne i pełni odmienne funkcje. Najważniejsze są funkcje maskujące – zarówno ochronna przed drapieżcą jak i pomocna drapieżcy, funkcja odstraszająca jak i prowokująca, dezorientacyjna, porozumiewawcza i funkcja godowa.

Ryby pelagialu
Charakteryzuje je duża kontrastowość – ciemny grzbiet przechodzący do jasnego, wręcz białego brzucha. Dla patrzącego z góry ryba zlana jest kolorem z tonią i dnem, dla patrzącego z boku ryba zlana jest z kolorem wody, a z dołu nie wyróżnia się na tle migocącego lustra wody. Patrząc z boku ryba wydaje się jednolicie ubarwiona na skutek pewnego efektu spowodowanego padaniem promieni świetlnych, które rozjaśniają grzbiet, zaciemniając brzuch. Przykład rodzimej uklei.

Ryby litoralu
Tło tej strefy na skutek licznych roślin, patyków, czy korzeni charakteryzuje się dużą rozmaitością kolorów. Przystosowanie ryb do takiego środowiska polega najczęściej na wytworzeniu pasów, plam, i cętek, a także stonowaniu kontrastu i przyciemnieniu. Przykład to żółtozielony szczupak, który stojąc w słoneczny dzień na tle roślin, w swym cętkowanym deseniu dla ofiar jest zupełnie niewidoczny.

Ryby dna
Cały wysiłek został skierowany na kamuflaż przeważnie tylko jednej strony ciała – tej widocznej z góry. Ryby zamieszkujące to środowisko charakteryzują się niesamowicie szybką umiejętnością zmiany barwy i dostosowania jej do dna. Są wolne i mało zwinne, polują głównie z zaskoczenia dlatego muszą być lepiej zakamuflowane niż ich krewni z innych stref. Przykład stanowią wspomniane wcześniej skorpeny i szkaradnice, a także flądry chociażby gładzica, turbot, czy skarp, które w badaniach naukowych potrafiły odtworzyć fakturę szachownicy.

Ryby głębinowe
Tu gdzie nie dociera światło kolor nie ma znaczenia. Ryby zamieszkujące tą strefę są najczęściej czarne, cieliste lub nawet przezroczyste. Także czerwony kolor bez dostępu światła daje wrażenie barwy czarnej.

Ryby raf koralowych
W wodzie warunki świetlne są znacznie gorsze niż nad powierzchnią, a światło jest głównym dającym sens kolorowemu ubarwieniu ryb. Z głębokością zmniejsza się możliwość rozróżniania kolorów gdyż pochłaniane są kolejne widma. I tak koloru czerwonego nie postrzegamy już 10 metrów pod powierzchnią, żółtego 20 metrów, a zielonego na 30 metrach. Szczególną rolę w eksponowaniu barw ogrywają więc płytkie, dobrze nasłonecznione i z krystalicznie czystą wodą miejsca takie jak rafy koralowe. Dobre warunki bytu przyczyniły się do bogactwa mieszkańców tych stref. Jednym z czynników ich rozróżnienia stały się niesamowicie różnorodne barwy i desenie.

Błazenki Amphiprion bicinctus wykorzystują kontrastowe zabarwienie by przekazać, że ukwiał jest zajęty i ewentualne wtargnięcie na teren skończy się walką.

Oko ryby stanowi czasem punkt orientacyjny drapieżcy i u niektórych gatunków przyroda postanowiła wykorzystać ten fakt do obrony ukrywając prawdziwe oko pod plamą lub pręgą i tworząc oko pozorne w innej części ciała. Wargacz Coris angulta ma aż 2 barwne plamy naśladujące oczy.

Chetoniki Chaetodon lunulatus większość życia spędzają w parach, a rozpoznają się po pasiastym wzorze na bokach ciała, którym różnią się tak, jak ludzie rysami twarzy.

Pasy pensetnika Chelmon rostratus, czy też Hemiochus acuminatus, a także wielu innych podobnie ubarwionych ryb sprawiają, że na odpowiednim tle stają się niewidoczne lub niezrozumiałe dla napastnika. Na jasnym tle widać tylko czarne pasy, na tle ciemnym widać tylko jasne.

Przeważnie im ryba zamieszkująca rafę jest bardziej jaskrawo zabarwiona tym bardziej jest niebezpieczna, czy to ze względu na gruczoły jadowe, kolce, czy też inne narządy i formy obronne.

Szata godowa
Szata godowa to kolejne wykorzystanie kolorów. Jaskrawe, wyraziste, czasami trudne do opisania kolory pojawiają się u samców chwilę przed przystąpieniem do tarła i znikają po okresie rozrodu. Szata godowa pozwala łatwiej się odnaleźć osobnikom obu płci, wzbudza zainteresowanie samic i często jest także stymulatorem do wydalania produktów płciowych.

Przykład to samiec ciernika, u którego czerwienieją boki ciała i brzuch.

Według niektórych naukowców barwna szata godowa łososia przypominająca stadium młodociane pełni też funkcję ochronną w płytkiej rzece.

Znaczenie i wykorzystanie barwy ryb dla człowieka.
Najpopularniejszym wykorzystaniem pięknego ubarwienia ryb stała się oczywiście akwarystyka mająca swe korzenie już w starożytnych Chinach. Niektóre gatunki były i są specjalnie modyfikowane do celów hodowlanych, tak jak na przykład bojownik syjamski Betta splendens, z którego stworzono wiele form barwnych, mieczyk Hellera Xiphophorus Helleni, czy też najpopularniejsza rybka akwariowa Gupik pawie oczko Poecilia reticulata, gdzie stworzono wiele zróżnicowanych form pod względem barwy i kształtu płetw.

Coraz większe znaczenie odgrywa hodowla karpi Koi czy też kolorowych karasi zapoczątkowana również w starożytnych Chinach, a przypomniana kilkaset lat temu w Japonii. Ich barwa zawdzięczana jest mutacją dzikich osobników, które zostały wyizolowane i utrwalone. W Japonii to nie tylko zajęcie dla hobbystów, ale poważne przedsięwzięcie prowadzące do uzyskania ,,rasowych” osobników, których cena przekracza kilkaset tysięcy dolarów. W Polsce maksymalnie z 1 ha stawu uzyskano 130 tysięcy wybarwionych osobników (Białowąs, 2001), a ich wartość handlowa w hurcie przedstawia się 1-3 zł za sztukę.

Człowiek może również wpłynąć na barwę ryb podając im odpowiedni pokarm z dodatkiem barwnika. Najpopularniejszy barwnik to karotenoid - astaksantyna. Naturalnie znajduje się w większości bezkręgowców morskich, szczególnie w krylu i krewetkach. Nadaje on charakterystyczną barwę mięsu łososia. Jest dodawany do pokarmu ryb akwariowych by uwydatnić czerwoną i pomarańczową barwę. Czasami stosuje się go także w farmach pstrągowych. Popularna jest też ksantyna o barwie żółtej uzyskiwana z kukurydzy i żółtek. Do uwydatnienia barwy niebieskiej stosuje się zawartą w spirulinie fukocyjaninę.

Człowiek stosuje również typowo sztuczne barwienie. Jest ono przeprowadzane na 2 sposoby: w pierwszym substancja jest wstrzykiwana, w drugim rybę poddaje się kąpieli. Takie sztuczne barwienie jest jednak nietrwałe. Przykładem jest przeźrocza Chanda ranga barwiona fluorescencyjnymi środkami.
Cenne ubarwienie można uzyskać także poprzez aplikację hormonów takich jak testosteron. Powstają wtedy pięknie ubarwione samce lecz są one bezpłodne.

Materiały:
1 Anatomia i embriologia ryb – Zygmunt Grodziński PWRiL 1971
2 Podstawy biologii ryb – Karol Opuszyński PWRiL 1979
3 Życie ryb – Tomasz Heese, Cyryl Przybyszewski WSI 1993
4 Biologia ryb – Franciszek Pliszka PWRiL 1964
5 Wiek i wzrost ryb. Łuska i jej budowa. – Maria Nagięć, Eugenia Murawska ART 1992
6 Ryby – Steve Parker Arkady 1991
7 Ryby słodkowodne Polski – Maria Brylińska PWN 1991
8 Rybactwo słodkowodne Polski – Janusz Guziur, Henryk Białowąs, Witold Milczarzewicz Hoża 2003
9 Internet:
• http://www.bigskycichlids.com/coloration_article.htm
• http://www.naszbaltyk.pl/nekton.php
• http://www.viva.com.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=33&Itemid=74
• http://www.malawicichlidhomepage.com/mch%20polish/lighting_polkish01.html
• http://www.zs1.suwalki.edu.pl/poland/ekologia/main.php?id=6
• http://turystyka.wp.pl/artykul.html?T=2&wid=8400012&katn=1:0
• http://klub.fishing.pl/nieregularnik/publicystyka/news_barwy_ryb
• http://pl.wikipedia.org/wiki/Ubarwienie_ochronne

 


4.5
Oceń
(10 głosów)

 

Barwa ryb - czy są niebieskie ryby? - opinie i komentarze

skomentuj ten artykuł